Tanie wakacje nad morzem w Polsce

Książęta kaszubscy

23 May 2012r.

książęta kaszubscy - Pięć ich wizerunków można obejrzeć w kościele oliw-skim. Tam również znajdują, się groby niektórych z nich. Ale też na tym na ogół kończy się obiegowa wiedza o książętach gdańsko-pomorsKich. A temat jest pasjonujący. Przecież na 300 lat przed zaborem krzyżackim zaczyna, się historia Pomorza! Najstarszy zapis o Pomorzanach-pochodzi z roku 1046 i znajduje się w klasztorze Altaich w Bawarii. Więcej wiemy o Pomorzu zachodnim, szczecińskim z początków XII stulecia dzięki zachowanym żywotom świętego Ottona, którego Bolesław Krzywousty posyłał tam z misją chrystianizacji. Na Pomorzu Gdańskim pierwsze znane nam dokumenty książęce pojawiają się dopiero pod koniec XII wieku, a pierwsza własna kronika — oliwska, powstała u cystersów, pochodzi aż z połowy XIV stulecia. Nie wiemy nic pewnego o związku krwi między książętami szczecińskiego i gdańskiego Pomorza. Natomiast dynastia gdańsko-pomorska, czyli kaszubska, jak ją nazywamy za Aleksandrem Majkowskim (patrz pod M), była spokrewniona z Piastami, co stwierdza również wrogi pogańskim Pomoranom Gall Anonim. Nie od razu Gdańsk był stałą siedzibą książąt. Prowadzili oni początkowo żywot bardzo ruchliwy, a siedzibami ich mogły być kolejno różne grody, takie jak Gdańsk, Świecie, Kołobrzeg, Białogard nad Parsętą czy Sławno. Z czasem Gdańsk stał się dzielnicą senioralną, stolicą wschodniego Pomorza. Obok zaś senioralnej gdańskiej były jeszcze dzielnice z siedzibami w Świeciu, Lubiszewie (Tczewie), Białogardzie łebskiej, Sławnie. Jakiś czas istniejące osobno księstwo sławieńskie w XIII wieku zostało włączone do Pomorza Gdańskiego. Początki dynastii kaszubskiej są zatem okryte mgłą. A jednak z tej mgły drogą badań, a także hipotez można je odczytać przynajmniej częściowo. Kto ciekaw bardziej szczegółowych wiadomości, odsyłamy do znakomitego Pocztu książąt Pomorza Gdańskiego pióra Lecha Bąd-kowskiego, który ukazał się nakładem Zrzeszenia Kaszub-sko-Pomorskiego i Wydawnictwa Artystyczno-Graficznego w Gdańsku i z którego tu w pełni korzystamy, prezentując również jako ilustracje płaskorzeżby-medaliony Wawrzyńca Sampa. A więc najpierw tajemniczy BEZIMIENNY, założyciel lub syn założyciela grodu w Gdańsku, Książę ten panował w Gdańsku u końca X wieku, a zmarł przed rokiem 1046. Ożenił się z Piastówną, być może córką Mieszka I, a przyrodnią siostrą Chrobrego. Według legendy przybył on na dwór Chrobrego i otrzymał chrzest z rąk św, Wojciecha, a w nagrodę księżniczkę za żonę. Jeśli nawet legenda się nie myli, było to czysto formalne przyjęcie chrześcijaństwa, które nie utrwaliło się w tym czasie na Pomorzu. Jak podaje zapis w rocznikach klasztoru benedyktynów w Altaich, w roku 1046 na dwór cesarza Henryka III przybył książę pomorski SIEMYŚL (SIEMOMYSŁ), który spotkał się ze zwaśnionymi ze sobą Kazimierzem Odnowicielem i czeskim księciem Brzetysławem. Henryk udał się z nimi do Miśni i tam nastąpiła ugoda. Nic bliższego o Siemomyśle nie wiemy, ów fakt świadczy jednak o poważnej roli, jaką odgrywał ten książę w ówczesnym układzie sił. To samo imię, spotykane wyłącznie w rodzie Piastów, nosił ojciec Mieszka I, Następuje dwóch ŚWIĘTO-BORÓW, a między nimi jeden ŚWIĘTOPEŁK. Prowadzą oni gry polityczne i walki z Bolesławem Krzywoustym, generalnym obiektem jest Nakło. W rezultacie Krzywousty przyłączył południową część ówczesnego Pomorza Gdańskiego do Polski. SUBISŁAW I panował do około 1178 roku. Cystersi o-liwscy wymieniają go jako tego, który ochrzcił się i rozszerzał chrześcijaństwo. Był on pierwszym fundatorem klasztoru, chociaż ostatecznie zakonnicy osiedlili się w Oliwie dopiero za rządów jego syna, Sambora I. Subisław pobudował również w Gdańsku pierwotny kościół Św. Mikołaja, patrona żeglarzy. Syn Subisława I, SAMBOR I, urodzony około 1160 roku, panował w latach 1178--1207. Realizator fundacji cystersów. Kontynuował powolną ekspansję pomorską w delcie Wisły, zamieszkałej przez Prusów. Wincenty Kadłubek notuje w swojej kronice, że Kazimierz Sprawiedliwy „ustanowił Sambora marchionem gdańskim", co wyraża roszczenia senioralnej piastowskiej dzielnicy do władzy zwierzchniej nad Pomorzem. O synu Sambora, SUBI-SŁAWIE II, wiemy nader mało. Panował prawdopodobnie bardzo krótko. Pozostawił dalsze nadania klasztorowi oliwskiemu. Być może to jego żoną była tajemnicza Da-mroka (patrz pod D) z Chmielna. MŚCIWOJ I (Mściwuj, Mszczuj, Mestwin) SPOKOJNY. Przydomek Spokojnego otrzymał na oliwskich tablicach. Pozostawił dokument własny z roku 1219 już jako „książę na Gdańsku". Panowanie jego przypada na szczyt hegemonii duńskiej na Pomo- powi Chrystianowi gród w Zantyrze wraz z okolicą. To Mściwoj Spokojny sprowadza z Wrocławia i Strzelna kujawskiego zakon norbertanek i osadza w Żukowie (patrz pod Z). Klasztor ten będzie ważkim ośrodkiem życia kulturalnego, gospodarczego i również politycznego, a zarazem przystanią dla wielu księżniczek i dostojnych cór kaszubskich (patrz WITO-SŁAWA). Mściwoj Spokojny zmarł około 1220 roku. Zachował się po nim srebrny tłok pieczętny, rzadki zabytek owych czasów. Miał dużo dzieci. Z co najmniej czterech jego synów Wartysław I otrzymał dzielnicę świecką, Sambor II — tczewską, Raty-bor — Białogardę nad Łebą, a senioralną dzielnicę z Gdańskiem — Świętopełk, zwany potem Wielkim. ŚWIĘTOPEŁK WIELKI, wybitny władca, panuje od roku 1217, zmarł w 1266. Niemal pół wieku jego rządów cechuje wielka dynamika. O-piekuje się młodszymi braćmi, którzy przysparzają niemało kłopotów jemu, a potem jego synowi Mściwojowi II. I choć bracia nieustannie knuli, sprzymierzając się przeciw seniorowi i walcząc z nim, Świętopełk nie dopuścił do rozkładu księstwa gdańsko-pomorskiego. Poszerzył jego granice na zachodzie i południu. Pozyskał spuściznę po wygasłym. domu książąt sławieńskich: Słupsk z kasztelanią, potem Sławno. Przeciw Leszkowi Białemu sprzymierzył się z walczącym o Wielkopolskę księciem Władysławem Odo- Mściwoj I Spokojny rzu. Mściwoj Spokojny składa nawet hołd królowi Waldemarowi II, który w roku 1210 zajął Gdańsk. Szybko jednak, korzystając z załamania potęgi duńskiej, pozbywa się książę tej zależności. Poszerza panowanie na ziemiach Prusów, dając pierwszemu ich biskunicem, za którego wydał swoją siostrę Jadwigę. W bitwie stoczonej między Gąsawą a Marcinkowem Leszek Biały poległ, co przyczyniło się do wzmocnienia pozycji Świętopełka. Wraz z książętami polskimi brał Świętopełk udział w wyprawach przeciw Prusom i poszerzał tam pomorskie wpływy. W roku 1236, kierując się wciąż polityką ekspansji na Prusy, oddał zakonowi krzyżackiemu swoje dobra w ziemi chełmińskiej, a wziął za to Łężanię, część Warmii nad Zalewem Wiślanym. Później jednak, wobec koalicji krzyżacko-europej-sko-polskiej, wymierzonej przeciw Prusom i Pomorzanom, Świętopełk Wielki sprzymierza się z Prusami. Nastąpił cykl wojen z Krzyżakami, w których ostatecznym wyniku koalicja zmusiła Świętopełka do odstąpienia Prusów i zawarcia pokoju w 1253 roku. Książę oddał Krzyżakom wszystkie nabytki w Prusach z biskupim Zan-tyrem, zachował natomiast Wielkie Żuławy. Granica księstwa na Wiśle biegła środkiem nurtu. Świętopełk oddał też książętom polskim Nakło i Wyszogród (obecnie Fordon), obronił jednak całość i niezależność Pomorza Gdańskiego i umocnił jego liczącą się pozycję. Utrzymał Sławno i Słupsk, 2 pierwszą żoną Eufrozyną, siostrą księcia Odonica, miał dwóch synów — Mściwoja i Wartysława. Starszemu Mściwojowi, z którym w czasie długiego panowania dzielił część rządów, pozostawił 237 Świętopełk Wielki dzielnicę świecką, młodszemu Warty-sławowi — Gdańsk. Posunięcie to, wynikłe być może z nieporozumień między ojcem a starszym synem, a komplikujące sprawę zwierzchnictwa nad całym Pomorzem Gdańskim, spowoduje po śmierci Świętopełka wojnę domową między braćmi, w której zwycięży Mściwoj. W roku 1271 zdobył on Gdańsk, a Wartysław uszedł na Kujawy, gdzie wkrótce umarł. MŚCIWOJ II to znakomity i ostatni książę dynastii kaszubskiej. Urodził się około roku 1220. Po pierwszej wojnie ojca z Krzyżakami zostaje im oddany jako zakładnik. Miał wówczas dwadzieścia kilka lat. Sześć lat trwa ta książęca niewól*, w czasie • której poznaje Mściwoj dwory książęce cesarstwa. Oddany ojcu po drugiej wojnie w roku 1248 bierze z nim udział w trzeciej. W siedem lat potem samodzielnie już prowadzi wyprawę na Nakło i zdobywa je na Wielkopolanach. Współrządząc księstwem z ojcem, obejmuje dzielnicę świecką i osiada tam z pierwszą żoną Judytą. Po śmierci ojca krótko współdziała zgodnie z bratem Wartysławem, osadzonym w Gdańsku. Jednak w 1269 roku oddaje się w lenno margrabiemu brandenburskiemu i wraz z nim występuje, przeciw Wartysła-wowi. Zwycięża go, ale z kolei musi podjąć walkę z roszczeniami Brandenburczyków. Z pomocą księcia wielkopolskiego, Bolesława Pobożnego, wypędza ich z Gdańska. W rezultacie tych wojen w roku 1273 w rękach Mściwoja znajduje się zjednoczone Pomorze Gdańskie i takim pozostanie do końca życia księcia. Następuje okres odmiennej i wyprzedzającej epokę, dalekowzrocznej polityki niezwykłego władcy — polityki pokojowych zabiegów dyplomatycznych. Krzyżacy nieustannie zmierzali ku rozbiorowi Pomorza, wspomagani przez niesfornych stryjów Mściwoja, o których już była mowa. Szczególną awanturniczością odznacza się niespokojny i ruchliwy Sambor II tczewski, którego córką była słynna Dzika Małgosia (patrz BIAŁOGARD A). Zabiegi Mściwoja idą w kierunku odwrócenia wojny od kraju w sojuszu z Wielkopolską, a w dalszej perspektywie — restytuowania korony polskiej. Nie mając dziedzica książę gdański działa na rzecz krewniaków wielkopolskich popierany przez wybitnego polityka, arcybiskupa gnieźnieńskiego Jakuba Świnkę. W roku 1282 następuje doniosły akt polityczny. Książę sporządza w Kępnie tak zwany „zapis Mestwina", dokument, mocą którego po jego śmierci Pomorze Gdańskie ma się stać własnością księcia wielkopolskiego Przemyśla II. Po akcie tym możnowładcy pomorscy złożyli przysięgę wierności Przemysłowi II. Tegoż roku w Milczu nastąpiło polubowne załatwienie sporu z Krzyżakami o ziemie darowane Zakonowi przez stryjów Mściwoja. Książę zmuszony był odstąpić ziemię gniewską i duże obszary na Żuławach, obronił natomiast Świecie i Białogardę. Był to mimo wszystko sukces wobec ówczesnej potęgi krzyżackiej. „Zgodna jedność i pokój", ta formuła, która przyświecała polityce znakomitego władcy Pomorza, stała się dewizą zjazdu słupskiego w 1287 roku, gdzie spotkali się Mściwoj II, Przemysł II i Bogusław IV szczeciński. Mściwoj II umiera w roku 1294 w Gdańsku. Pochowany został w ■ Oliwie. Dwa jego kolejne małżeństwa, miały charakter polityczny. Nie przyniosły mu też dziedzica. Jego trzecią żoną była córka rycerska Sulisława, której synowie, o ile istnieli, nie mogli pretendować do sukcesji po ojcu. O tym, iż to trzecie małżeństwo Mściwoja było małżeństwem z miłości, świadczy fakt zasadniczy: Sulisławę odebrał słupskiego klasztoru, w którym była mniszką. Szkoda, że historia tak niewiele przekazała nam wiadomości o tej romantycznej sprawie. Po śmierci ostatniego z książąt kaszubskich jego dziedzictwo, Pomorze Gdańskie, przechodzi, w myśl układu w Kępnie, we władanie Przemyśla II, który w roku 1295 koronuje się w Gnieźnie. Pomorza Czarny Gryf I polski Orzeł Biały Wśród Kępna złotych niw Przysięgą się związały... Jan Trepczyk: Kępno Pieczęć Mściwoja ii