Tanie wakacje nad morzem w Polsce

Wpływ ukształtowania powierzchni na gospodarkę człowieka

26 August 2011r.

Wpływ ukształtowania powierzchni na gospodarkę człowieka. Formy terenu oraz działalności gospodarczej człowieka na przykładzie wsi rybackiej Rewa. Gdynia—Pogórze—Kosakowo—Pierwoszyno— Mosty—Rewa. Celem utrwalenia wiadomości i sprawdzenia, w jakim stopniu uczniowie kojarzą właściwe wyobrażenia z pojęciami ukształtowanymi na lekcjach geografii, organizuję jednodniową wycieczkę autokarową na wyżej wymienionej trasie. Południowo-Zachodni rejon Zatoki Puckiej stanowi jeden z bardziej interesujących odcinków Wybrzeża Gdańskiego. Na stosunkowo niewielkim odcinku pasa nadmorskiego można uczniom ukazać różne typy wybrzeża, jak: klifowe, wydmowe, aluwialne i technogeniczne oraz zapoznać z formami krajobrazu nadmorskiego, jak też z przejawami gospodarczej działalności człowieka i z niektórymi zjawiskami związanymi z działalnością morza. Pierwszy etap wycieczki przebiega przez północne dzielnice Gdyni, wzdłuż podnóża silnie zniekształconego erozją i zabudową zbocza wysoczyzny Pojezierza Kaszubskiego. Od Gdyni-Chylonii droga przecina pradolinę kaszubską i kilkoma niewielkimi serpentynami wspina się na Kępę Oksywską. Zatrzymujemy się przed miejscowością Pogórze, skąd rozciąga się rozległy widok na pradolinę, port i Śródmieście. Po zorientowaniu mapy w terenie uczniowie wykonują następujące ćwiczenia w grupach: — ocena szerokości pradoliny "na oko", a następnie porównanie wyniku z pomiarem na mapie, — odszukanie na mapie wartości poziomic i bezwzględnych wysokości punktów kulminacyjnych: położonych najbliżej miejsca obserwacji na Kępie Oksywskiej (83 m) oraz po przeciwległej stronie pradoliny, na wysoczyźnie Pojezierza Kaszubskiego (81,6 m), — obserwacja odkrywki geologicznej w pobliskiej żwirowni, — wykreślenie poprzecznego profilu pradoliny kaszubskiej z zaznaczeniem utworów skalnych wchodzących w skład budowy geologicznej wysoczyzn i pradoliny, Profil geomorfologiczny przez pradolinę kaszubską — obserwacja różnic w pokryciu terenu wysoczyzn i pradoliny oraz w sposobie ich zagospodarowania. Następny odcinek trasy prowadzi od Pogórza przez Kosakowo, Pierwoszyno, do Mostów. Polecam uczniom obserwować rzeźbę terenu i sposób użytkowania ziemi. Lekko falisty teren Kępy Oksywskiej stopniowo pochyla się ku północy, a w pobliżu miejscowości Mosty wyraźnie przechodzi w obniżenie pradoliny kaszubskiej. Warto przypomnieć, że w XIII w. w Mostach był port i stocznia, w której budowano statki, podobnie jak w Rewie. W budowie geologicznej północnego skłonu Kępy Oksywskiej występują piaski tras akumulacyjnych i stożków napływowych, co wyraźnie uwidacznia się w odsłoniętym profilu piaskowni położonej przy drodze wiodącej z Mostów do Mechelinek. Dalszą trasę wycieczki przebywamy pieszo. Ze wzniesienia w pobliżu szkoły podstawowej dokonujemy obserwacji zróżnicowanej rzeźby Kępy Oksywskiej i obniżenia pradoliny, porównując sposób rolniczego ich wykorzystania. Na wysoczyźnie przeważają uprawy żyta i ziemniaków. Tereny obniżenia pradoliny pokryte są podmokłymi łąkami i pastwiskami, na których wypasa się bydło. Obszar ten oddziela od zatoki wąski pas wydm, których przedłużeniem jest Mierzeja Rewska, tzw. Szpyrk. Prawie prostopadle do niej ciągnie się wieś rybacka Rewa. Profil glebowy i profil geologiczny wysoczyzny morenowej najlepiej obserwować można w odsłonięciach klifu Kępy Oksywskiej w odległości około 1 km na południe od Mechelinek. Uczniowie wykonują następujące ćwiczenia w grupach: — pomiar wysokości klifu (6—25 m), kąta nachylenia zboczy (40°—90°), oraz szerokość plaży (1,5 m — 3 m), — rozpoznawanie układu warstw skalnych w odsłoniętej partii klifu (glina morenowa o żółtawej i popielatej barwie, warstwy piasku i żwiru), — obserwacja procesu niszczenia klifu na skutek: a) działalności abrazyjnej morza (występowanie platformy ab-razyjnej), b) działalności wód okresowych spływających ze zboczy na plażę (formowanie się stożków napływowych), — rozpoznawanie roślinności porastającej klif (rokitnik, jarzębina), jej rola i znaczenie w zabezpieczeniu nabrzeża przed niszczeniem, — ćwiczenia w rozpoznawaniu skał występujących na plaży (skały magmowe i osadowe, ich podział i pochodzenie). Po wykonaniu ćwiczeń i krótkim odpoczynku oraz ocenie pracy uczniów, wracamy do Mechelinek. Mijamy kilka niewielkich łodzi wyciągniętych na brzeg i wzdłuż plaży idziemy do odległej około 2,5 km Rewy. Na tym odcinku trasy uczniowie zapoznają się z odmiennym typem wybrzeża aluwialno-wyidmowego, przechodzącego w Mierzeję Rewską. Stosunkowo wąskiej plaży, 6—15 m szerokości, towarzyszy pas wydm oddzielających rozległe torfowiska od morza. Wydmy utrwalone zostały przez roślinność trawiastą (piaskownica, wydmuchrzyca) oraz liczne skupiska mikołajka nadmorskiego, który znajduje się pod ścisłą ochroną. Koncentruję uwagę młodzieży na niektórych zjawiskach i procesach zachodzących w wąskim pasie strefy brzegowej: — załamywanie się fali i powstanie kipieli atakującej plażę, — spływ pierwotny i częściowe wsiąkanie wody, oraz parowanie wilgotnej części plaży, — deflacja, transport i akumulacja — w obrębie suchej powierzchni plaży — tworzenie się wydm przednich tzw. "białych", — utrwalanie wydm przez roślinność nadmorską — "wydmy szare". Poczynione obserwacje próbujemy przedstawić za pomocą odręcznego schematu. W pobliżu Rewy fale morskie wyrzucają na plażę duże ilości wodorostów morskich, wśród których przeważa rozpoznany przez uczniów morszczyn i widlik. W strefie przybrzeżnej obserwujemy siedlisko naturalne tych roślin i wielu innych. Przypominamy o eksploatacji widlika z dna Zatoki Puckiej. Duża obfitość roślinności podwodnej w Zatoce Puckiej stanowi korzystne warunki dla bytowania licznych gatunków ryb, głównie słodkowodnych, jak leszcz, szczupak, sandacz, węgorz oraz flądra, szprot i inne. Rybacy z Rewy używają własnych nazw dla określenia rejonów łowiskowych na Zatoce Puckiej, np. Mięska, Kolk, Rena, Górki, Świnie Ucho, Kolano, Kocelk i inne. Duże zainteresowanie wśród uczestników wzbudza cypel ląd wciskający się w morze zwany przez rybaków Szpyrkiem. W jego przedłużeniu ciągnie się mielizna w kierunku Kuźnicy na Półwyspie Helskim, zwana Ryfem Mew. Dla przepływu statków z Pucka na Zatokę Gdańską pomiędzy Szpyrkiem a Ryfem Mew dokonano sztucznego przekopu Głębinki, zwanego przez rybaków Depką. Z pomiaru dokonanego na podstawie mapy (1 : 100 000, z 1937 r.) długość Cypla Rewskiego wynosi ponad 1 km. Według pomiarów dokonanych przez uczniów (maj 1969 r. i wrzesień 1970 r.) długość jego nie przekraczała 300 m wraz z wydmami u jego nasady. Według relacji miejscowych rybaków, w zależności od kierunku wiatru następują częste zmiany długości Mierzei Rewskiej, przemieszczanie się mielizny podwodnej, tworzenie się wysp i ich zanikanie. Decydujący wpływ na zahamowanie rozwoju mierzei wywarło prawdopodobnie formowanie się Półwyspu Helskiego. Silniejszy strumień rumowiska brzegowego z Kępy Swarzewskiej konwergował z południowym słabszym strumieniem od strony Kępy Oksywskiej, w wyniku czego nastąpił szybszy przyrost Mierzei Helskiej i ograniczenie działalności akumulacyjnej prądów południowych wzdłuż Szpyrku i Ryfu Mew. O słabej stabilizacji Cypla Rewskiego świadczy znikoma działalność eoliczna' u jego nasady, brak formowania się nowych wydm, na co uczniowie sami zwracają uwagę. Po spożyciu posiłku w Rewie i krótkim odpoczynku, polecam uczniom dokonać samodzielnych obserwacji i spostrzeżeń oraz wywiadów celem zebrania materiałów dotyczących następujących zagadnień: — charakter zabudowy wsi i główne zajęcia ludności Rewy, — główne narzędzia połowów i ich stan techniczny, — jaką funkcję spełnia maszoperia? — w jakim stopniu młodsze pokolenie mieszkańców Rewy kultywuje tradycje zawodu rybackiego? — w jaki sposób rozwój rybołówstwa przemysłowego oddziały-wuje na rozwój rybołówstwa przybrzeżnego w Rewie? — jakie bogactwa morza wykorzystywane są (oprócz ryb) przez ludność miejscową (przykłady). Na podstawie zebranych informacji można było stwierdzić, że w Rewie zamieszkuje około 500 mieszkańców, z których ponad 60% utrzymuje się z rybołówstwa, a 16 gospodarzy ze wsi zajmuje się rolnictwem oraz hodowlą bydła. Duża część ludności dojeżdża do pracy przeważnie do Gdyni. W okresie sezonu letniego do Rewy przybywa dużo turystów-wczasowiczów i wtedy liczba mieszkańców zwiększa się kilkakrotnie. Podczas przeprowadzonych i częściowo utrwalonych na taśmie rozmów z mieszkańcami Rewy uczniowie stwierdzili, że zarówno dorośli, jak i dzieci posługują się często narzeczem kaszubskim. Odnotowano też charakterystyczne brzmienie nazwisk świadczących o kaszubskim pochodzeniu ludności, jak np. Budzisz, Paszkę, Panezocha, Długi, Czapp oraz przydomki: Janilk, Antk, Obręcznik i inne. O spokrewnieniu licznych mieszkańców świadczą powtarzające się nazwiska np. Antoni Kreft I, II i inne. Wywiad z miejscową ludnością pozwolił ponadto stwierdzić, że w dawnych czasach maszoperia w życiu społeczno-gospodarczym wsi rybackiej odgrywała wielką rolę. Obecnie w Rewie maszoperia ma jedynie charakter sezonowy i ogranicza się do okresu połowów węgorza. Wśród poławianych ryb w Zatoce Puckiej przez rybaków z Rewy przeważają gatunki słodkowodne. W miesiącach letnich poławia się również krewetki służące za przynętę do połowu innych ryb. Starsi mieszkańcy Rewy wspominają, że podczas mało* wydajnych połowów w okresie międzywojennym krewetki stanowiły źródło pożywienia biedniejszej ludności kaszubskiej. Do dziś używa się tu jeszcze prymitywnego sprzętu rybackiego i takich urządzeń, jak np. ręcznych kołowrotków służących do wyciągania łodzi na plażę. Młodzież uzyskała również informację dotyczącą wykorzystania dość dużej ilości wyrzucanej na plażę roślinności morskiej, która jest zbierana przez ludność miejscową i zużytkowana jako nawóz pod uprawę ziemniaków, lub po wysuszeniu odstawiana jako surowiec dla zakładów tapicerskich. Uzupełniając wypowiedzi uczniów wyjaśniam pochodzenie nazwy Rewa, co w narzeczu kaszubskim oznacza "ławica". Ważnym momentem wychowawczym jest wspomnienie o bohaterskich zmaganiach polskich obrońców wybrzeża w rejonie przebytej trasy wycieczki oraz podkreślenie patriotyzmu ludu kaszubskiego, jego silnej woli zahartowanej w walce z żywiołem morskim. Ostatnim etapem wycieczki jest odcinek wybrzeża od Rewy do ujścia rzeki Redy. Na wstępie uczniowie przypominają genezę pradoliny kaszubskiej. Wyraźne jej przedłużenie ma miejsce w dnie Zatoki Puckiej, co widoczne jest na mapie w przebiegu 4 m izobat kierujących się ku pradolinie Płutnicy koło Pucka. Uczestnicy wyciecźki, brodząc po płytkiej zatoce, stwierdzają sami, że dno jest mulistfe na podłożu torfiastym i pozbawione kamieni, co świadczy o jej zatopieniu na skutek negatywnych ruchów dna Zatoki Gdańskiej i trangresji morskiej. Przy charakterystyce wybrzeża aluwialnego zwracam uwagę na brak plaży. Morze wciska się w zarośla trzcin, a pojedyncze kępy traw wyrastając z płytkiego dna Zatoki, obejmują coraz większy obszar wód przybrzeżnych. Gęste zarośla są siedliskiem licznego ptactwa wodnego i brodzącego. Po wykonaniu zdjęć fotograficznych i szkiców odręcznych niskiego, bagnisto-torfiastego wybrzeża wracamy do Rewy. Następnie po krótkim odpoczynku dokonuję zebrania poczynionych spostrzeżeń i obserwacji z trasy wycieczki. Uczniowie uzupełniają swoje notatki, a następnie wspólnie z aktywem klasowym oceniamy pracę zespołów i poszczególnych uczniów. W drodze powrotnej z Redy do Gdyni młodzież indywidualnie uzupełnia swoje obserwacje i spostrzeżenia na trasie.