Tanie wakacje nad morzem w Polsce

Kaszubskie Wrota

24 July 2013r.

KASZUBSKIE WROTA Północno-wschodnią, graniczącą z aglomeracją trójmiejską, część powiatu kartuskiego zajmuje gmina Żukowo. Z powodu bliskości Gdańska i Gdyni od kilkudziesięciu lat tereny te rozwijająsię niezwykle szybko, przekształcając się w nowoczesne i ekskluzywne przedmieścia Trójmiasta. Przez teren gminy Żukowo prowadzą główne drogi na środkowe i południowe Kaszuby, i gdyby spojrzeć na ten teren z pozycji turysty, dla wielu jest to początek, wrota Kaszub. Pograniczny charakter mają też dwie, sąsiadujące z Żukowem od południa i wschodu, kaszubkie gminy powiatu gdańskiego - Kolbudy i Przywidz. ŻUKOWO, główny ośrodek opisywanego obszaru, jest jednym z najmłodszych w województwie pomorskim miasteczek, bowiem prawa miejskie otrzymało dopiero w 1989 roku. W ciągu ponad 700 łat dawna osada przyklasztorna wyrosła na ładne i nowoczesne miasteczko. Po raz pierwszy Żukowo zostało wzmiankowane w 1201 roku. Osiem lat później książę gdański Mściwoj I nadałje norbertankom, które w 1212 roku rozpoczęły nad Radunią budowę klasztoru. W1226 roku Żukowo zostało zniczone podczas najazdu Prusów, którzy także wymordowali żukowskie zakonnice. Od połowy XIII wieku dzieje Żukowa były ściśle związane z przyklasztornym folwarkiem. W1256 roku zakonnice podjęły starania o lokację miasta, jednak z przyczyn ekonomicznych nie wykorzystały książęcego zezwolenia. Ponowna lokacja osady nastąpiła dopiero w 1325 roku. Wówczas wybudowano m. in. młyn i karczmę. W połowie XIV wieku we wsi powstał kościół św. Jana. W1433 roku zabudowania klasztorne i wieś znacznie ucierpiały podczas najazdu husytów. W odbudowie zniszczonego i całkowicie splądrowanego klasztoru pomagali norbertankom nawet kartuzi z pobliskich Kartuz. Ponowne ożywienie gospodarcze i rozwój Żukowa przypadły na początek XVI wieku. W1512 roku wzmiankowane jest istnienie tu papierni nad Radunią oraz hamra (kuźni) nad Słupiną. Przy trakcie z Gdańska do Mirachowa w XVI wieku działało aż 5 karczm. Dopiero wojny XVII i XVIII wieku przyniosły kolejny upadek Żukowa. Po I rozbiorze Polski liczyło ono 306 osób i było jedną z większych wsi. Po zmianach administracyjnych w 1818 roku Żukowo z okolicznymi wsiami znalazło się w powiecie kartuskim. Utworzono gminę z własnym Urzędem Stanu Cywilnego i rewirem policyjnym. Żukowo, w którym dominowali Kaszubi, w II połowie XIX wieku, dzięki postawie proboszcza, ks. Jan Stenzla, stało się ważnym ośrodkiem polskości. W 1914 roku działały tu 2 cegielnie, 2 młyny zbożowe i 2 kuźnie, wytwórnia papy, 2 piekarnie, mleczarnia, tartak i 2 sklepy. Dzięki atrakcyjnemu położeniu oraz ciekawym zabytkom już w końcu XIX stulecia Żukowo stało się celem wycieczek z Gdańska. Na początku lutego 1920 roku wkroczyły tu polskie oddziały wojskowe, kończąc 148-letni okres zaborów. Wytyczenie nowych granic i utworzenie Wolnego Miasta Gdańska spowodowało, iż wieś nieco straciła na znaczeniu jako węzeł komunikacyjny. Położenie blisko granicy z Wolnym Miastem sprawiało, iż nastroje an-tyniemieckie były w Żukowie silne. W1933 roku, po wystąpieniu Hitlera w Berlinie, mieszkańcy Żukowa zorganizowali wiec, na którym zebrało się ponad 400 osób. W końcu lat 30. XX wieku żukowianki - Jadwiga i Zofia Ptach, założyły koło hafciarek i na podstawie zachowanych starych haftów zakonnych stworzyły żukowską szkołę haftu kaszubskiego. Wybuch wojny nie był zaskoczeniem dla mieszkańców Żukowa. Polskie siły zbrojne po krótkotrwałej obronie wycofały się jeszcze 1 września. Oficjalnie Niemcy zajęli Żukowo 3 września. W listopadzie 1939 roku przeprowadzono akcję eksterminacyjną wśród polskich działaczy, nauczycieli i urzędników. W ramach akcji wzmacniania niemieckiego żywiołu do 1942 roku sprowadzono tu Niemców z Besarabii (Rumunia) i Litwy. Tuż przed wyzwoleniem, zimą 1945 roku, przez wieś przeszli więźniowie obozu koncentracyjnego Stutthof (tzw. Marsz Śmierci). Kilkunastu więźniów zmarło z wyczerpania i po wojnie pochowano ich na starym cmentarzu przy kościele poklasztornym. Mimo że walki o wyzwolenie okolic Żukowa, prowadzone od 14 do 23 marca, były zacięte (zginęło wówczas blisko 4000 żołnierzy sowieckich), wieś specjalnie nie ucierpiała. Żukowo zdobyto 16 marca. Po krótkim okresie całkowitej anarchii, na początku kwietnia pracę rozpoczęła polska administracja. Pełne upolitycznienia władz oraz przejęcie na rzecz państwa większości zakładów przemysłowych zahamowało po wojnie rozwój Żukowa. W1973 roku utworzono rozległą terytorialnie gminę Żukowo, która objęła swym zasięgiem także dawne gminy Banino i część gminy Firoga. Po likwidacji powiatów w 1975 roku do gminy Żukowo włączono Chwaszczyno i Tuchom. Pod koniec lat 70. nastąpił dynamiczny rozwój wsi, w której zaczęli się osiedlać także mieszkańcy Trójmiasta. Starania władz o nadanie Żukowu praw miejskich zostały zwieńczone sukcesem 1 stycznia 1989 roku. Uroczyste nadanie tych praw odbyło się 17 lutego 1989 roku w sali gimnastycznej Zespołu Szkół Zawodowych. Obecnie samo Żukowo liczy ponad 5900 osób i nadal się rozbudowuje. O aktywności mieszkańców najlepiej świadczy wygląd miasta, które z roku na rok pięknieje i wzbogaca się o nowe budynki i obiekty użyteczności publicznej. Zespół dawnego klasztoru norbertanek to wizytówka Żukowa. Prócz klasztoru, folwarku, młyna i papierni nad Radunią siostry premonstrantki przez wieki prowadziły tu szkołę żeńską dla szlachcianek i cór gdańskich patrycjuszy. Dzięki nim Żukowo uchodzi za kolebkę haftu kaszubskiego. Najciekawszym obiektem zespołu jest gotycki kościół Wniebowzięcia NMP. Świątynię wybudowano w połowie XIV wieku. Służyła ona przede wszystkim zakonnicom, bowiem mieszkań- cy Żukowa i okolicznych wsi mieli odrębny kościół parafialny (opisany dalej św. Jana). Po kasacie klasztoru, w 1836 roku kościół przekazano miejscowej parafii. Jego stan był nie najlepszy, ale szczególnie pilne remonty prowadzono (z przerwami) na bieżąco. Obie światowe wojny kościół przetrwał bez uszczerbku. W latach 1998-2002 przeprowadzono w nim ostatnie remonty. Żukowska świątynia to prawdziwy skarbiec dzieł sztuki z czasów I Rzeczypospolitej. Najcenniejszym obiektem jest XVI-wieczny ołtarz antwerpski (usytuowany na prawo od głównego ołtarza), ów główny ołtarz z XVII wieku, a także barokowe ambona, balustrada chóru (oddzielająca dawniej zakonnice od wiernych modlących się w kościele) oraz liczne obrazy i zdobienia. Wart uwagi jest obraz przedstawiający żukowskie męczennice - zakonnice zabite przez Prusów w 1226 roku, oraz XV-wieczny krucyfiks. Na przykościelnym placu znajduje się pochodzący zpocz. XIX wieku postument z figurą św. Norberta. Na terenie przylegającego do kościoła dawnego cmentarza zachowało się kilkanaście krzyży z XIX stulecia oraz zbiorowa mogiła więźniów Stutthofu, zmarłych tu podczas Marszu Śmierci w 1945 r. Muzeum Parafialne (ul. Klasztorna). Powstało wiosną 1991 roku w przebudowanych pomieszczeniach dawnej stajni i wozowni. Wewnątrz zobaczyć można kolekcję szat liturgicznych i sprzętów kościelnych z żukowskiego klasztoru oraz wystawę regionalną poświęconą Kaszubom i haftowi kaszubskiemu szkoły żukowskiej. Dawny kościół parafialny św. Jana (ul. Klasztorna) wybudowano w XIV wieku w centrum dawnej wsi, jako świątynię parafialną. Przed końcem XV stulecia kościół popadł w ruinę i odbudowano go dopiero w latach 20. i 30. XVII wieku. Po kasacie klasztoru w 1836 roku kościół św. Jana zaczął pełnić funkcję po- 1. kościół; 2. muzeum; 3. kościół; 4. Radunia; 5. młyn; 6. młyn. Przypuszczalnie jego pierwotnym patronem był św. Jakub. Wnętrze świątyni jest dość skromne - znajduje się tu kilka XVII- i XVIII-wiecznych obrazów oraz niewielki barokowy ołtarz. Radunia, nad którą rozwinęło się miasto, przepływa kilkadziesiąt metrów na wschód od zabudowań klasztornych. Już w końcu XIII wieku istniał tu młyn zakonny. Po kasacie klasztoru stojący tu trzeci z kolei młyn trafił w ręce Krugerów, a później Schauflerów, którzy go przebudowali w 1904 roku i uruchomili obok tartak przemysłowy. W 1928 roku obiekty zakupiła spółka W. Arnold i J. Buhlow i po sąsiedzku postawiła piekarnię. W 1945 roku Sowieci skonfiskowali wszystkie zapasy i zrujnowane obiekty przekazali polskiemu zarządcy w czerwcu 1945 roku. Od 1948 roku młyny należały do żukowskiego GS, potem zaś do gdańskiego Przedsiębiorstwa Przemysłu Zbożowo-Młynarskie-go. Od początku lat 90. młyn jest prywatny i pracuje tylko w sezonie. Dawny tartak nie działa od blisko 10 lat. Barokowa kaplica św. Nepomucena (ul. 3 Maja, na cmentarzu parafialnym, za mostem przez Radunię) pełni funkcję kaplicy cmentarnej, a wzniesiona została w miejscu, gdzie według tradycji, w 1226 roku Prusowie zamordowali 9 żukowskich zakonnic. Warto zwrócić uwagę na figurę św. Nepomucena, znajdującą się na północnej ścianie, oraz ryty w kamieniu znak z datą 1736. Młyn nad Słupinką (ul. Parkowa) jest dziś jedynym żukowskim młynem pracującym "na okrągło". W latach 1833-1845 ówczesny właściciel działającej tu papierni i młyna, Teichgraber, wybudował dodatkowe śluzy, pozwalające na pracę 3 kół młyńskich. W roku 1885 młyny nabył Ernest Schmidt, który w 1902 r. jeden z nich unowocześnił, a drugi - papiernię sprzedał w 1903 r. Maksowi Fróhligowi. Od Fróhliga nabył ją Walter, który uruchomił w niej mleczarnię. O zamożności dawnych młynarzy najlepiej świadczy usytuowany po sąsiedzku... dworek w starym parku. Po 1945 roku młyn przejęła Armia Czerwona i po wywiezieniu wyposażenia przekazała go Polakom. Początkowo prywatny obiekt w 1949 roku upaństwowiono i przekazano żukowskiej GS. Młyn pracuje dziś w ruchu ciągłym i może wyprodukować do 18 ton mąki. Wart jest odwiedzenia choćby ze względu na to, że nadal produkuje się tu mąkę w tradycyjny sposób. W zasadzie nie można go zwiedzać, jednak jeśli nie ma zbytniego ruchu, można poprosić obsługę o pokazanie części urządzeń. Każdy może na miejscu nabyć mąkę żytnią i pszenną lub otręby. Most kolejowy nad Słupinką (ul. Parkowa) został zbudowany przez Francuzów w roku 1926 (przy budowie magistrali kolejowej Śląsk-Gdynia). Uszkodzony w 1945 roku, odbudowali... Szwedzi. Niestety, z roku na rok jeździ tu coraz mniej pociągów.